Batman Petrol Rafinerisinin Kurulması

Siirt’te petrol üretiminin her geçen gün artması, ilde bu petrolü işleyecek bir rafineri ihtiyacını gündeme getirdi. MTA kısa sürede inşa edilebilecek ve maliyeti yüksek olmayacak bir rafineri kurmak için çalışmalara başladı. Kısa sürede çalışmalar neticelendi ve Raman sahasına yakın Maymune Boğazı’nda günlük 3 ton ham petrol işleme kapasitesi olan Raman Tecrübe Tasfiyehanesi kuruldu. Böylece Raman- 1 sondajından çıkan petrol işlenebilecekti. 1942 yılından itibaren çalışmaya başlayan bu mütevazı rafineri, Raman-8 kuyusunun üretime geçmesiyle ihtiyacı karşılamakta zorlandı. Tasfiyehanenin genişletilmesiyle birlikte günlük işlenen petrol miktarı 9 tona çıktı. Fakat Raman-9’da yüksek miktarda üretim yapılması ve Raman-8’de günlük üretimin çok daha artırılmasıyla bu küçük rafinerinin ihtiyacı karşılayamayacağı anlaşıldı. Ham petrol üretiminin hızla artması, Maymune Rafinerisinin kapasitesinin son derece yetersiz kalmasına sebep oldu. 1948 yılında Batman’da daha büyük ölçekli yeni bir rafineri kuruldu. Bir yandan üretim alanları genişlerken diğer taraftan ülkenin petrol tüketimi de artıyordu. Türkiye’nin üretimi ve işlenmiş petrolü ihtiyacını karşılamaktan çok uzaktı. Batman’ın Raman ve Garzan’da üretilen ham petrole yakın olduğu düşünülerek petrolün işlenmesi için rafinerinin Batman’da kurulması uygun görüldü. Bu ne denle Batman’da daha büyük kapasiteli (günlük kapasitesi 1,100 ton) modern bir rafineri kurulmasına karar verildi. Petrol arama ve işletme işi MTA’dan alınıp TPAO’ya verilince TPAO tarafından büyük bir rafineri için çalışmalar başlatıldı301. Rafinerinin yapım işi 1953’de ihaleye çıktı. 1954’da inşaatına başlanan rafineri 1955’in ortalarında deneme üretimine geçti. 15 Doğu ilinin gereksinimini karşılayacak şekilde planlanan rafineri, 1956 yılından itibaren tam kapasiteyle çalışmaya başladı. Batman Rafinerisinin işletmeye geçmesinden 3-4 yıl sonra yeni petrol damarları keşfedildi. Ayrıca petrol ürünlerine olan ihtiyaç da artınca rafinerinin genişletilmesi gündeme geldi. 1962’de genişletme çalışmaları tamamlanarak yıllık kapasite 615.000 tona yükseldi. Zamanla rafinerinin genişleme ve üretimi kapasitesi daha artırılarak 1966’da yıllık kapasite 700.000 tona çıkarıldı. 1972’de rafineriye yeni bir ham petrol ünitesi eklendi ve yıllık üretim kapasitesi 1,1 milyon tona kadar çıktı. Ayrıca işlenen petrolden farklı türde (TCC, Reformer, Asfalt, LPG) ürünler de elde edilmeye başlandı302. Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı, Siirt-Batman bölgesinde yer alan Batman Rafinerisi ile Batman Dörtyol Boru Hattı Terminal Sahası içinde kalan 58.600 metre karelik alanın irtifak hakkını 59 yıl süreyle talep etti. Ülkenin ve bölgenin teknik ve ekonomik gelişimine katkı yapacağı düşünülerek şirketin talebi 10 Ekim 1976’da Bakanlar Kurulu Kararnamesiyle uygun bulundu303. Batman TÜPRAŞ Rafinerisi ve İpragaz Dolum Tesisleri kent ekonomisine büyük katkı sağladı304. Batman’a yönelik istihdam imkânları artınca buraya göç de hızlandı. 1950’lerden itibaren rafineri büyüdükçe istihdam da arttı ve şehir hızla büyümeye başladı. Petrolün bulunmasına paralel olarak Batman 1940’lı yıllarda 409 nüfuslu bir bucakken 1960’larda 12401 nüfuslu bir ilçe haline geldi. Batman’ın nüfusundaki artış, hızlı bir kentleşme ve gelişmeyi beraberinde getirdi. Batman kısa sürede Siirt’i nüfus ve ekonomi bakımından geride bırakınca Batmanın vilayet olması için Ankara’da ciddi lobi faaliyetlerine başlandı. Petrol üretimine başlanması ekonomik bakımdan oldukça sınırlı imkânlara sahip Siirt için büyük bir ümit ve ekonomik beklentilere sebep oldu. Siirt’in gelişmesi için petrolü işletecek tesislerin Siirt’te inşa edilmesine büyük çaba harcandı. Fakat tesisler Siirt’te değil Batman’da inşa edildi. Bunun doğal sonucu olarak Siirt merkezde beklendiği gibi petrole bağlı bir ekonomik gelişme gerçekleşmedi. Siirt’in geleceğinde büyük ekonomik rol oynayacağı iddia edilen petrolün, Siirt’e hiçbir faydasının olmaması şehirde umutsuzluğa yol açtı.