Siirt Ulu Camii Minaresi ve 2008 Yılı Restorasyonu

Siirt Ulu Camii minaresi, Büyük Selçuklu minareleri gibi tamamen tuğladan inşa edilmiştir. İran’daki Büyük Selçuklu minareleri form olarak aşağıdan yukarıya doğru daralan bir form sergilemektedir. Form olarak farklı da olsa Siirt Ulu Camii’yle birlikte bu geleneğin Anadolu’ya aktarıldığı gözlenmektedir. Siirt Ulu Camii minaresinin Karahanlılar, Atabekler, Zengiler ve Irak Selçuklularına ait İran, Irak, Orta Asya ve Suriye bölgesindeki bazı minarelerle form, malzeme veya bezeme açısından ortak kimi özelliklere sahip olduğu görülmektedir. Bu bağlamda, karşılaştırmalı olarak ele alınan Siirt Ulu Camii minaresi, Orta Asya’daki gözetleme kulelerinden başlayarak minare formunun şekillendiği Karahanlı dönemi minarelerinden İran ve Irak’ta gelişim süreçlerini devam ettirerek Anadolu’ya aktarılmış bir birikimin temsilcisi ve bu topraklardaki nadir uygulamaların istisnai bir örneğidir. Makalenin konusunu oluşturan çini ve sırlı tuğla tezyinatlı minareyse caminin hemen kuzeydoğusunda, camiye yaklaşık 3 m. uzaklıkta ve camiye göre çarpık bir konumda yer almaktadır. Caminin ve minarenin üzerinde günümüzde herhangi bir kitabe bulunmaması nedeniyle inşa tarihi kesin olarak tespit edilememektedir. Yayınlarda minare kaidesinde olduğu belirtilen fakat günümüze ulaşamayan kitabedeki ifadelerden ebced hesabıyla H. 523 tarihinin tespit edildiği ayrıca âlemdeki kitabeden de ustasının “Hacı İsmail” olduğu belirtilmektedir. Bu sebeple de gerek cami gerekse minarenin inşa tarihi olarak 1129 (H. 523) yılı kabul edilmektedir. Bir başka görüşe göre ise minarenin kaide ve gövdesinde çok fazla çini ve sırlı tuğla kullanılmış olması, tuğla örgüsünün karakteri ve dağılışı nedeniyle minare 1260 yılında, Atabey El Mücahit İshak tarafından yapılan onarım esnasında camiye eklenmiştir. Siirt Ulu Camii’nin minaresinin çeşitli dönemlerde geçirdiği onarımlar zaman zaman minareye büyük zararlar vermiştir. Minare, son olarak 2008 yılında yapılan onarım esnasında imitasyon çinilerle onarılmıştır. Minarenin tüm tuğla tezyinatı geometrik süslemeler üzerine kurulmuşken, kaidenin ikinci panosundaki tezyinatın “ma-kılî kûfî” yazı olması ilginçtir. Bu panoda ilk dört halifenin isimleriyle Hz. Muhammed’in ismi yazılıdır. Bu makalenin konusunu ise minarenin kaide kısmının ikinci panosunun yıllardır çözümlenemeyen tuğla tezyinatının çözümlenmesiyle minarenin tarihsel süreç içerisinde geçirdiği form gelişimi sürecine, Siirt Ulu Camii’nin minaresinin katkısı ve gelişim çizgisi içerisindeki yeri teşkil etmektedir.