Siirt’te Osmanlı Döneminde Eğitim

Osmanlı Devletinin klasik döneminde eğitim medreselere dayanırdı. Devletin siyasi ve ekonomik bakımdan gerilemesine paralel, eğitim sisteminde de yeni arayışlar başladı. Öncelikle Batılı tarzda askeri okullar açılmaya başlandı. Ardından eğitim sistemini toptan ele alacak komisyonlar kuruldu ve yasal hazırlıklar yapıldı. Neticede 1869 Maarif Nizamnamesiyle Osmanlı ülkesinin her tarafına Batılı tarzda bir eğitim anlayışının yayılması kararlaştırıldı. Osmanlı Devletinin klasik döneminde Siirt’te köklü bir eğitim anlayışı ve geleneği vardı. Siirt’te medreselerin açılması geleneğinin kökleri Siirt’in İslam orduları tarafından fethedildiği tarihlere kadar gitmekteydi. Siirt’teki eğitim İslami gelenek doğrultusunda gelişti, Osmanlılar döneminde de aynı anlayış devam ettirildi. Siirt ilim ve medrese geleneğinde önemli bir mesafe aldı, bu eğitim geleneği pek çok büyük insan yetiştirdi. Siirt’te yetişen isimler arasında İsmail Fakurullah, İbrahim Hakkı, Sultan Memduh, Molla Halil-i Siirdî gibi örnekler sayılabilir353. Osmanlı’nın son döneminde Siirt ve kazalarında birçok eğitim-öğretim kurumu vardı. Ağırlıklı olarak geleneksel medrese eğitiminin görüldüğü Siirt’te XIX. yüzyılın sonlarına doğru merkez kazada 33 354, Eruh’ta 10, Garzan’da 7, Şirvan’da 2 medrese de eğitim görülmekteydi355. Siirt medrese eğitimi bakımından bölgenin tanınan, bilinen ve saygı gören bir merkezi konumundaydı. Bu okul Cumhuriyet döneminde de eğitim-öğretime 8 sınıflı ortaokul olarak devam etti358. 1869 Maarif Nizamnamesiyle ders programları Hükümet tarafından onaylanmak şartıyla azınlıklara kendi okulunu açma imkânı tanındı. Buna dayanarak Siirt’te yaşayan gayrimüslimler kendi okullarını açtılar. Siirt’te yaşayan gayrimüslimler özellikle Ermeniler eğitime büyük önem vermekteydiler. Örneğin 1882’de Siirt’te Müslümanlara ait bir orta dereceli okul bulunurken Müslümanların üçte biri kadar nüfusa sahip Ermenilere ait üç okul faaliyet gösteriyordu359. Siirt’te Batılı manada eğitim veren rüştiyelerin yanı sıra ibtidai mektepler de açılmaya başlandı. 1892 yılında Siirt merkezde 32 ibtidai ve sıbyan mektebinde 33 müderris görev yaparken, 1021 talebe eğitim görüyordu. Aynı zamanda gayrimüslimlere ait 4 mektepte 501 talebe okuyordu360. Eruh’ta 5 İbtidai mektepte 53’ü kız 137 erkek olmak üzere 190 öğrenci eğitimden faydalanıyordu361. Bu okulların haricinde 1870 yılından itibaren Garzan Kazası Rızvan nahiyesinde Amerikalılara ait misyoner amaçlı bir Protestan Okulu faaliyet gösteriyordu362. Okulda İngilizcenin yanı sıra Ermenice eğitim verilmekte, Ermeni tarihine ve Hristiyanlığa ilişkin bilgilendirmeler de yapılmaktaydı363. 1898 Maarif Salnamesine göre Siirt Merkez’de bulunan Müslümanlara ait rüştiyede (ortaokul) toplam 54 öğrenci eğitim alırken aynı dönemde Siirt Merkez’de Ermeniler, Katolik Keldaniler ve Protestanlara ait toplam üç Rüştiye’de toplam 428 öğrenci eğitim görüyordu. Bu öğrencilerin 200’ü kız öğrencilerdi. 1903’te Siirt’teki rüştiyenin Müslüman öğrencilerinin sayısı 77’e çıktı. Bu rakam rüştiye öğrencilerinin arttığını göstermekteydi