Cumhuriyet’in 29 Ekim 1923’te ilan edilmesiyle birlikte, yeni kurulan devletin temel niteliklerini ortaya koyan önemli bir devrim gerçekleştirildi. Cumhuriyet’in ilanı için 1924 yılında mütevazı bir kutlama yapılırken 1925 yılından itibaren resmi törenler yapılmaya başlandı. Cumhuriyet’in 10. yıl kutlamaları, başta başkent Ankara ve tüm yurtta büyük heyecan meydana getirdi. Bu tarihten itibaren yurtta Cumhuriyet Bayramı’nın coşkuyla kutlanması için büyük çaba gösterildi. Siirt’te, 1938-1948 yılları arasında gerçekleştirilen Cumhuriyet Bayramı kutlamaları için yapılan törenlerin Başbakanlık Cumhuriyet Arşivinde bulunan belgeler incelendi. Bu belgelere göre Siirt’te Cumhuriyet bayramı kutlamaları için izlenen yol ve yöntemin nasıl belirlendiği, tören süresince izlenen programın nasıl uygulandığı ve programın içeriği tespit edildi. Siirt’te törenlere büyük önem verildiği, yapılan törenlerin Cumhuriyet Halk Partisi Genel Merkezi tarafından takip edildiği ve halk ile devletin bu kutlamalarda bütünleşmesi için büyük çaba sarf edildiği görülmüştür. Siirt’te Cumhuriyet Bayramı törenleri için önemli hazırlıklar yapıldı. Şehrin ana caddeleri süslendi, evler ve işyerleri baştanbaşa bayraklarla donatıldı. Üç gün devam eden törenlerde gündüz ve gece ayrı programlar yapıldı. Törenlere halkın katılması için il erkânı büyük çaba gösterdi.

Toplumların tarihinde önemli olan günler, hatırlanarak ortak heyecan ve coşkuyla gelecek yeni nesillere aktarılması önemlidir. Böylece toplumları oluşturan fertlerin, ortak milli bilinç edinme, ortak kimlik ve kültür etrafında birleşebilmeleri için bayramlar fırsat olarak kabul edilir. Kutlamalar, devletin kuruluş günü veya siyasal tarihlerinde önemli değişimi ifade eden sembol günler için yapılır. Bu tarz uygulamaların birçok Batılı ülke tarihinde uzun bir süredir gerçekleştirildiği bilinir.

Osmanlı Devleti klasik döneminde bu tarz bir uygulamaya gereksinim duymadı. Fakat devletin son dönemlerine doğru batılı ülke örneklerine benzer kutlamalar yapılmaya başlandı. II. Meşrutiyet döneminden itibaren farklı birçok gün (Osmanlı Devletinin kuruluş günü ve II. Meşrutiyetin ilan edildiği gün) milli bayram olarak kutlandı. Osmanlı Devletinin son dönemlerinde ortaya çıkan bu anlayış, Ankara Hükümeti tarafından da sürdürüldü. Büyük Millet Meclisi’nin açılmasıyla birlikte Meclis’in açıldığı 23 Nisan günü Milli Bayram, Saltanatın kaldırıldığı 1 Kasım günü Hâkimiyet Bayramı, 30 Ağustos günü Zafer Bayramı olarak kutlanmaya başlandı. Böylece Ankara’da kurulan yeni rejime meşruluk kazandırmak ve halkta ulusal bilinci oluşturarak yeni rejimin ve devletin halk tarafından benimsenmesine çalışıldı.

Ankara’da inşa edilen yeni bir devlet ve yeni yapılan reformlar içinde Cumhuriyetin ilanı son derece önemli bir yere sahipti. 29 Ekim 1923’te ilan edilen Cumhuriyet’e verilen önem ve değeri göstermek için ilk düzenleme 26 Ekim 1924’te 986 numaralı kararnameyle yapıldı. Kararnamede 29 Ekim günün milli bir bayram olarak kutlanmasına yönelik özel bir program düzenlendi.

Cumhuriyet Bayramı kutlama programının çerçevesi 19 Nisan 1341’de (1925) mecliste kabul edilen “Cumhuriyetin İlanına Müsadif 29 Teşrinievvel Gününün Milli Bayram Addi Hakkında Kanun” ile belirlendi. Kanun teklifinin gerekçesinde, “uygar ulusların kendilerine tek bir günü ulusal bayram olarak kabul ettikleri ve başka ulusal ve dinsel günler bulunsa da ancak o gün ulusal törenler yapıldığından” söz edilerek örnek olarak Fransa’nın 14 Temmuz’u, ABD’nin 4 Temmuz günleri gösterilmekteydi.

Cumhuriyet’in ilan tarihini resmi bir bayram halinde kutlanmasına imkân sağlayan bu kanun dört maddeden oluşmaktaydı. Bu kanunun birinci maddesi; Türkiye’nin iç ve dışında gerçekleştirilecek resmi bayram günü olarak 29 Teşrinievvel (29 Ekim) olarak belirlendi. Kanun 23 Nisan 1925’te Resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe girdi.

Böylece Cumhuriyet’in milli bir bayram olarak kutlanması resmi bir hüküm şekline geldi. Bundan sonra yurdun her tarafında Cumhuriyet’in ilan edildiği gün, resmi törenlerle kutlanan milli bir bayram olarak kabul gördü. Cumhuriyet Bayramlarının kutlanması ilk zamanlarda günübirlik yapılan törenler şeklindeydi. Aynı gün içinde törenler, sabah resmikabul ile başlar daha sonra devlet erkanı önünde resmigeçit düzenlenir ve akşamda fener alayı gerçekleştirilerek program üç kısımda tamamlanmış olurdu. Ayrıca bayram akşamları şehrin mülki erkânı ve ileri gelenlerinin katıldığı “Cumhuriyet Baloları” düzenlendi. Törenlerin bu yapısı 1933 yılına kadar devam etti9 . 29 Ekim 1933’te Cumhuriyet’in 10. yıl kutlamalarına ayrı bir değer ve önem verildi. 1923’te kurulan Cumhuriyet’in 10 yıl gibi kısa bir süre içinde gerçekleştirmiş olduğu reformların ve ekonomik kalkınmanın halka ve tüm dış dünyaya gösterilmek istenmesi Cumhuriyet Bayramı kutlamalarına farklı bir anlam yüklenmesine sebep oldu10 . Devletin ekonomik imkânları sonuna kadar zorlanarak, yurdun dört bir tarafında kutlamalar yapılması ve inkılapların halka daha iyi anlatılması için seferberlik ilan edildi. Bu amaçla hazırlık çalışmalarına çok önceden başlandı. 11 Haziran 1933’te kabul edilen 2305 sayılı kanun ile Cumhuriyet’in 10. yıl törenlerinin genel esasları belirlendi. Bu kanunu destekleyen ilave birçok kanun ve kararname yayımlandı 11 . 2305 sayılı kanuna göre Cumhuriyet Bayramı’nın üç gün kutlanması bu sürenin resmi tatil olması, Hükümetin merkezde bir komisyon kurarak Cumhuriyet’in fayda ve başarıları ortaya çıkacak şekilde çalışmalar yapması kararlaştırıldı. Kanuna göre, bayram tatili öncesi ve sonrasında toplu taşıma vasıtalarında indirimli yolcu taşınması, bayram süresince iletişim araçları (telgraf, mektup ve kart) ücretlerinin yarıya indirilmesi, 10. yıla özgü hatıra madalya basılması kararlaştırıldı12 . Cumhuriyet’in 10. yıl kutlamaları çok renkli geçti. Mustafa Kemal, Ankara Cumhuriyet Meydanı’nda “Onuncu Yıl Nutkunu” okudu. Onuncu Yıl Marşı bestelendi ve msrş her yerde okunur oldu. Mecliste kutlamalar kapsamında bir af kanunu çıkarıldı13 . Ülkenin dört bir tarafında Cumhuriyet’in ve devrimlerin faziletleri hakkında yüzlerce konferans ve panel düzenlendi. Devletle halkın birbirine yakınlaşması için büyük çaba sarf edildi. Tüm yurtta “Cumhuriyet” isminin benimsenmesi ve yaygınlaşarak kabulünü hızlandırma amacıyla isim konma ve anıt inşa edilme süreci başlandı. Pek çok şehirde törenlerin yapıldığı alanlara “Cumhuriyet Meydanı”, büyük caddelere “Cumhuriyet Caddesi “adları verildi ve onuncu yıl hatırası olarak da “Cumhuriyet Anıtı” denilen eserler inşa edildi14 . Cumhuriyet’in halk nezdinde benimsenerek daha fazla coşkuyla kutlanması için gelecek yıllarda yapılan kutlamalara 10. yıl kutlama programı örnek gösterildi. Hükümet 27 Mayıs 1935’te milli bayramlar hakkında yeni bir düzenleme yaparak ülkede kutlanan bayramları ve içeriklerini yeniden belirledi. Daha evvel Meşrutiyet’in ilan günü olan Hürriyet Bayramı ile Saltanatın kaldırılış günü olan Hâkimiyet Bayramı milli bayramlar arasından kaldırılarak kutlanmasına son verildi. Cumhuriyet’in ilan edildiği gün 29 Ekim “ulusal bayram” olarak ilan edildi ve devlet adına yalnız o gün tören yapılması karara bağlandı.

Siirt’te Cumhuriyet Bayramı Törenleri

Siirt, renkli kültürü ve kozmopolit yapısıyla oldukça dikkat çekici bir vilayetti. Cumhuriyetin ilk yıllarında ve Tek Perti döneminde; Siirt ve çevresinde uzun süreli güvenlik sorunları yaşanmış, halkın imkânları yöre kaynakları göz önünde tutulduğunda sosyo-ekonomik bakımdan yeterince gelişmemişti. Devlet sınırlı imkânlarla bölgenin alt yapısını inşa etmeye çalıştı. Yol, elektrik, su, okul ve sağlık kurumları gibi temel ihtiyaçların giderilmesi için çabalar gösterildi. Fakat hükümet tarafında yapılan yatırımlar şehir merkezinin temel ihtiyaçlarını tam olarak karşılamaktan uzak olduğu gibi ilçe ve köylerin durumu daha da kötüydü. Bütün bu olumsuzlukların ötesinde halk ile devletin kaynaşması ve bütünleşmesi için Siirt’te Cumhuriyet Bayramı kutlamalarına ayrı bir önem verildi. Siirt’teki organizasyonları genellikle Siirt Halkevi 16 ile Cumhuriyet Halk Partisi Genel Merkezi koordine ederek gerçekleştirdiler. Bu organizasyonlara Belediye ve Valilik de sınırlı imkânlarıyla önemli destek verdiler.

Cumhuriyet’in 15. yılı kutlamalarına CHP Genel Sekreterliği büyük önem verdi. 20 Temmuz’da Siirt’e gönderilen genelgeyle, Vilayet genelinde yapılacak törenlerin ve kutlama programlarının canlı ve yoğun geçmesi için özel çaba gösterilmesi istendi17 . Siirt Valiliği genelgenin gereğini yerine getirmek için vilayet genelinde yapılacak törenlerle ilgili hazırlıklara başladı. Valilik öncelikle Vilayette bir kutlama komitesi kurdu ve olası kutlama programının şekli ve içeriğiyle ilgili çalışmaları başlattı18 . Cumhuriyetin 15. yıl törenleri için ihtiyaç duyulacak kaynağı temin maksadıyla bir bütçe oluşturuldu. Merkez Belediye bütçesinden 1000 (bin) TL ve hususi muhasebe bütçesinden de 2000 (iki bin) TL olmak üzere toplamda 3000 (üç bin) TL bir tahsisat ayrıldı. Ayrıca ilçe belediyelerden de 730 (yedi yüz otuz ) TL bir kaynağın temin edilmesine karar verildi19 . Cumhuriyet Halk Partisi Genel Merkezi, Siirt’teki törenleri yakından takip etti. 1933 yılında yani Cumhuriyet’in 10. yılında bütün yurtta yakalanan coşku ve heyecanın Siirt’te de meydana getirilmesi amaçlanıyordu 20 . Genel Merkezin gösterdiği bu hassasiyete paralel olarak Siirt Vilayeti, özel bir çabayla Cumhuriyetin 15. yılı kutlamalarının diğer senelere göre daha fazla önem verdi.

1941 Kutlamaları / Siirt Şirvan

Şirvan’da Cumhuriyet Bayramı kutlama programı 28 Ekim saat 13.00’dabaşlayarak 30 Ekim saat 24.00’da tamamlanacak şekilde planlandı. Şirvan’da resmi daireler, dükkânlar, lojmanlar ve evler “milli bayraklar, parti bayrakları ve yeşil dallarla” süslenecek ve bu süsleme bayram süresince devam edecekti. Ayrıca Hükümet konağı ile Cumhuriyet Meydanı arasına da bir tak yapılacaktı. Halkın bayrama katılması ve bayramın coşkuyla kutlanabilmesi için davul getirilecek ve oyunlar oynanacaktı. Halkın istediği gibi eğlenmesine imkân sağlanacaktı. Bayram coşkusunun sürmesi için geceleyin belediye şehrin bir kaç bölgesinde aydınlatma yapacaktı. Tören alanına askerler ve öğrenciler katılacak. İstiklal Marşı okunduktan sonra Cumhuriyetle ilgili söylev ve şiirler okunacaktı. Geçit resminin ardından yeni açılacak belediye binasının önüne gidilerek, binanın açılış töreni yapılacaktı. Şirvan’da olduğu gibi Pervari’de de Cumhuriyet’in 18. yılı kutlamaları son derece coşkulu törenlerle kutlandı.

1942 Kutlamaları

Cumhuriyet Halk Partisi, Siirt’e Cumhuriyet Bayramı kutlamaları için bir 8 Ekim 1942 tarihli 8/2359 sayılı bir talimatname gönderdi. Buna göre vilayette kutlama komitesi oluşturularak kutlama programı hazırlandı23 . Kutlama programı, 28 Ekim Çarşamba saat 13.00’da başlayarak 30 Ekim Cuma günü gece 24.00’da sona erecek şekilde planlama yapıldı. Tören programı başlamadan evvel şehrin baştanbaşa süslemesi yapıldı. Şehirde bulunan resmi daireler, iş yerleri ve evler bayraklarla süslendi, geceleri de aydınlatma yapılarak günün önemine dikkat çekildi. Belediye şehrin yoğun olduğu yerlere taklar kurdu ve özlü sözlerle şehri törene hazırladı. Resmi tören 29 Ekim sabahı hükümet konağında 8.30’da başladı. Burada ki tören faslı 09.00 gibi tamamlandıktan sonra saat 09.15’te Belediye tarafından Atatürk Anıtına çelenk koyma merasimi yapıldı. Çelenk koyma merasimi sonrasında öğrenciler ve halk Cumhuriyet Alanı’na (Tayyare Alanına) giderek daha evvelden belirlenmiş yerlerde hazır bulundular. Cumhuriyet Alanındaki tören saat 10.00’da: Vali ve askeri yetkililerin halkın bayramını kutlamasıyla başladı. Daha sonra İstiklal Marşının okunmasına geçildi. Marş sonrası başlayan resmigeçit töreniyle alandaki program tamamlanmış oldu. Akşam 19.45’te Atatürk Anıtı önünde toplanan askeri kıta, ortaokul öğrencileri ve halk bir askeri yetkilinin öncülüğünde saat 20.00’da Fener Alayına çıktılar. Fener Alayı Atatürk Anıtı önünde başladı, Cumhuriyet ve Şirvan caddeleri takip edilerek, Saatli Cami Caddesi’nden geçildi ve Halkevi önünde kalabalık dağıldı. Aynı saatlerde Valilik tarafından 29 Ekim gecesi Halkevinde Cumhuriyet Bayramı şerefine bir balo tertip edilmişti. Belediye, 28 Ekim Çarşamba öğleden başlayarak 30 Ekim Cuma akşamına kadar davullar çaldırdı, milli oyunlar oynandı. Geceleri havai fişekler atılarak şenlikler yapıldı. Gazi Okulu yanındaki meydanda çocukların eğlenmesi için çeşitli oyun araç ve gereçleri kuruldu. Halkın ve çocukların mutlu olması için her türlü çaba ve gayretle azami özen gösterildi. Bayram süresince kültürel faaliyetler de yapıldı. Üç gün süresince Halkevi ve Belediye önünde farklı saatlerde halka yönelik Cumhuriyetin önem ve faziletleri hakkında eşitli konferanslar verildi. 30 Ekim gecesi halk evinde tüm halka açık olmak üzere müsamere düzenlendi. Ayrıca Vilayet merkezine bağlı köylerde de ortak bir coşku yaşanması için çeşitli etkinlikler düzenlendi 24 . Şehir genelinde icra edilen tören programları tamamen yerel imkânların kullanılmasıyla “sesli, ışıklı, renkli, hareketli ve manalı” şekilde gerçekleştirildi