XIX. Yüzyılda Siirt

Siirt adının kökeniyle alakalı hem batılı yazarlar arasında hem de İslam kaynakları arasında “İs’ird, Sîird, İs’irt, Siirt, Saird, Seerd, Sert, saert, Sört, Söörd, Sö’ört” gibi muhtelif şekillerde telaffuz edilmiştir. Osmanlılarda ise Siird ve İs’ird olarak kullanılmıştır. Siirt ve civarındaki ilk yerleşimin ne zaman olduğu tam olarak bilinmemekle birlikte eskiçağlarda Asur ve Babil ülkelerine komşu olmuştur. Tarihi süreçte Medler ve Persler hüküm sürmüş, 639 yılında İyaz. Bin Ganm tarafından İslam topraklarına katılmıştır. Siirt’in Osmanlı hâkimiyetine girişi ise Yavuz Sultan Selim Han’ın 1514 çaldıran seferi sonrasında olmuştu1266/1849 senesi Devlet salnâmesine göre Siirt, Kürdistan Eyaletinin Diyarbekir Livasına bağlı bir kazayken8 1276/1859 senesi Devlet salnâmesine göre aynı eyalete bağlı liva konumundadır. Mardin ve Diyarbekir Livalarıyla birlikte Siird Livası Kürdistan eyaletini oluşturmaktadır. Siird Livası bu dönemde Siird nam-ı diğer İs’ird, Rızvan, Garzan Maa, Hısn-ı Keyf, Şirvan, Karakeçi, Kürdilan, Nahiye-i Dirgör, Nahiye-i Araç, Nahiye-i Sason, Nahiye-i Akkisi, Nahiye-i Hizan, Nahiye-i Reşneyan’dan oluşmaktadır. 1278/1861 senesinde Siird Livasına Zilan ve Pervari, Esbayrin yerleşimleri de eklenmiştir. 1283/1866 senesinde Siird Livası Siird, Şirvan, Garzan, Kürdilan, Rızvan, Hizan, Esbayran, Sason, Dirgör/Dirgöl, Zilan, Eruh ve Pervari’den oluşmaktaydı11. 1285/1868 senesinde Diyarbekir Eyaletine bağlı Diyarbekir Sancağı, Mamürat-ül Aziz Sancağı, Mardin Sancağı, Resü-l Ayn Sancağı ile birlikte Siird Sancağı 5 sancak merkezinden birisidir. Bu dönemde Siird sancağı Siird, Nahiye-i Şirvan ve Ziriki, Bervari, Dirgöl/z, Zilan, Eruh, Hizan, Esbayran, Rızvan, Nahiye-i Kurdilan, Garzan ve Sason yerleşimlerinden müteşekkildi. 1286/1869 da Siird Sancağı Pervari ve Garzan kazalarından oluşmaktaydı. H. 1287/M.1870 yılında Siird livası, Garzan kazası (Beşiri ve Rıdvan Nahiyeleri) Şirvan Kazası (İspayrit, Hizan nahiyesi) ve Zirki nahiyesi, Eruh kazası (Dirgöl nahiyesi ve pervari nahiyesi) Sason kazasından (Hiyan nahiyesi) oluşmaktadır. 1289/1872 de Diyarbekir vilayetine bağlı Siird sancağı Garzan, Eruh ve Şirvan kazalarından müteşekkildi. 1291/1874 de Diyarbekir vilayetine bağlı Siird sancağı Sason, Eruh, Şirvan ve Rızvan kazalarından müteşekkildi16. 1297/ 1879-1880 de de Diyarbekir vilayetine bağlı Siird sancağı Siird (Rızvan ve Beşiri nahiyesi), Şirvan (Hoyran ve Zırıki Nahiyesi) Eruh (Pervari Nahiyesi), Sason (Garzan, Hıyan nahiyeleri) kaza ve nahiyelerinden oluşmaktaydı. 1298/1881’de Bitlis vilâyetine bağlı Siird Sancağı Eruh, Rızvan, Şirvan, Sason kazalarından ve Beşiri, Pervari, Hıyan, Zırki, Garzan ve maaEsbayrit ve Hizan nahiyelerinden müteşekkildi18. 1300/1882’de Bitlis vilâyetine bağlı Siird Sancağı Rızvan, Şirvan, Eruh, Garzan ve Pervari kazalarından müteşekkildi19. 1302/1884 de Bitlis Vilayetine bağlı Siird Sancağı Rızvan, Şirvan, Eruh, Garzan ve Pervari kazalarından ve Zıriki, Beşiri ve Reşkonan nahiyelerinden müteşekkildi20 . 1310/1892 yılında Siird livası, doğusunda Pervari kazası, batısında Garzan ve güneyinde Bohtan nehrinin güneyinde bulunan Eruh kazası ve kuzeyinde ise Şirvan kazasıyla çevrilidir. Siird livasının doğusunda Van Eyaleti ve Hakkâri sancağı, Batısında Diyarbekir vilâyeti, Güneyinde Mardin Sancağının Midyat ve Cezire kazaları ve Kuzeyinde ise Bitlis Vilayeti ile çevrilidir. Siird livasının merkez kazasıyla birlikte Eruh, Pervari, Garzan ve Şirvan kazaları ile Rıdvan, Dirgöl, Zirki nahiyeleri bulunmaktadır21 . 1333/1334-1917/1918 de Bitlis Vilayetine bağlı Siird Sancağı Bitlis, Muş ve genç Sancağıyla birlikte Bitlis vilayetini oluşturmaktaydı. Bu dönemde Siird Sancağı Pervari, Garzan, Eruh, Şirvan ve Şırnak kazalarından müteşekkildi.