Siirt’in Coğrafyası

Siirt, Türkiye’nin Güney Doğu Anadolu Bölgesinde Güneydoğu Toroslarının eteğinde Dicle nehrinin kolları olan Botan ve Reşan çayları arasında yer almaktadır.  Denizden 930 metre yükseklik te ve yüzölçümü 5406 km2 ’dir. İl, doğuda Van, Hakkâri, batıda Batman, kuzeyde Bitlis, güneyde Şırnak ve Mardin illeriyle komşudur. (Boran vd., 2002: 17; Atalay, 1946: 9). Siirt’in altı ilçesi vardır. Bu ilçeler Tillo, Baykan, Kurtalan, Şirvan, Eruh ve Pervari’dir. İlçelerin Siirt Merkeze olan uzaklıkları Tillo 9 km, Baykan 47 km, Kurtalan 34 km, Şirvan 26 km, Eruh 53 km ve Pervari 90 km mesafeleri bulunmaktadır (Siirt İl Yıllığı, 1995: 36). Siirt’te karasal iklim hâkim olup yazları sıcak ve kuraktır. Doğu ve kuzey bölgelerinde kışlar daha sert ve yağışlı, güney ve güneybatı bölgelerinde ise kış ayı daha ılık geçmektedir. En az yağış Kurtalan ilçesinde, en fazla yağış Baykan ilçesinde görülür. Gece ile gündüz arasındaki ısı farkı azdır. Tespit edilen en yüksek ısı 42 °C, en düşük ısı -19 °C’dir. Rüzgârlar geceleri doğu ve kuzeydoğudan, gündüzleri güney ve güneybatıdan, kışın ise genellikle kuzey ve kuzeybatıdan esmektedir (Siirt İl Yıllığı, 1967: 30; Siirt İl Yıllığı, 1995: 28; Atalay, 1946: 10). Siirt’in doğusunda 2838 metre yüksekliğindeki Yazlıca (Herekul) Dağı bulunur. Kuzeyden 2444 metre yüksekliğinde meydan-ı Süleyman Tepesi ve Körkandil Dağı izler. Kuzeydoğusunda 2741 metre yüksekliğinde Doğruyol (Beknovi) Dağı, 2631 metre yüksekliğinde Kapılı Dağı ve 2350 m. yüksekliğinde Koran Dağı bulunur. Eruh ilçesinin güneyindeki Yassı Dağı 2280 metre yüksekliğindedir. Bunun batı yönündeki uzantısını oluşturan 1409 metre yüksekliğinde Şeyh Ömer Dağı bulunur. Kurtalan ilçesinde 1530 metre yüksekliğinde Dilek Tepesi bulunmaktadır esmektedir (Siirt İl Yıllığı, 1967: 23; Siirt İl Yıllığı, 1995: 23- 24; Siirt İl Yıllığı, 1998: 55; Yurt Ansiklopedisi, 1981: 6667). Yaylaların büyük bölümü yüksek düzlükler şeklindedir. Pervari ilçesinde Cemikari, Ceman ve Herekol yaylaları, Şirvan ilçesinde Bocavan yaylası vardır. Yaş kış bol yağış alan bu yaylalar zengin çayırlarla kaplı olup şehirde hayvancılığın önemli bir geçim kaynağı olması yaylaların önemini arttırmaktadır (Siirt İl Yıllığı, 1967: 24; Siirt İl Yıllığı, 1995: 24; Siirt İl Yıllığı, 1998: 56; Yurt Ansiklopedisi, 1981: 6667). Botan (Uluçay) vadisi, Bitlis ilinin güneyindeki dağların eteklerinden başlar. Türkiye’nin en dik ve sarp vadilerindendir. Doğruyol, Kuran ve Kapılı Dağlarının arasından Siirt topraklarına girer. Kimi yerlerde kenardaki dağların doruklarıyla vadi tabanı arasındaki yükselti farkı 1000 metreye ulaşır (Siirt İl Yıllığı, 1995: 25; Siirt İl Yıllığı, 1998: 60; Yurt Ansiklopedisi, 1981: 6669). Behrancı vadisi, Yazlıca (Herekol) dağlarının güneydoğu yamaçlarından çeşitli kollar halinde başlar. Vadi dar ve diktir. Vadi kolları güneydoğudan güneybatıya genişçe bir yay çizerek Türkiye-Suriye sınırında Habur vadisine açılır (Siirt İl Yıllığı, 1995: 24-25; Siirt İl Yıllığı, 1998: 60; Yurt Ansiklopedisi, 1981: 6669). Garzan (Yanarsu) Çayı vadisi, Garzan vadisi Bitlis il sınırlarında, Muş’un güney dağlarının doğu yamaçlarından çeşitli kollar halinde başlar. Kollar birleştikten sonra güneye yönelir ve Aydınlık Dağları ile Tandır Dağı arasından Siirt il topraklarına girer. Vadi çok dar ve diktir (Yurt Ansiklopedisi, 1981: 6669). Siirt il alanı, Doğu Anadolu yapraklı orman kuşağı ile Güneydoğu Anadolu bozkır kuşağı üzerinde kalır. Toros dağlarının Güneydoğu Toroslar adıyla anılan bölümleriyle buradan kuzeye doğru sokulan yayla ve dağlarda meşe ormanları bulunmaktadır. Hemen hemen saf meşe topluluklarından oluşan bu ormanlara Doğu Anadolu Meşelikleri adı verilmektedir Botan Suyu (Uluçay), Siirt, Hakkâri ve Van sınırını oluşturan yüksek dağlardan kaynaklanır. Pervari Yöresinin Sularını toplayan Çatak çayı ve Bitlis’in doğusundaki dağlık yöreyle beraber Doğruyol, Kapılı ve Kuran dağlarının sularını da toplayan Büyükdere ırmağıyla Çukurca’da birleşir ve burada Botan suyu adını alır. Bostancık yöresine ulaştığında doğuda Eruh yöresinin sularını toplayan Zarova çayını, kuzeyden Muş güneyi dağlarının sularını toplayan Bitlis Çayını alır. Çattepe’de Dicle ırmağına karışır. Botan suyu düzenli yağışlar ve kar suyuyla beslendiği için yaz-kış bol suludur. Yaya olarak geçilmesi zor bir akarsudur (Siirt İl Yıllığı, 1967: 29; Siirt İl Yıllığı, 1995: 26; Siirt İl Yıllığı, 1998: 63; Yurt Ansiklopedisi, 1981: 6668). Reşinan Suyu, Pervari ilçesinin Çemikari yaylasından çıkarak Şırnak ilinde oldukça geniş vadileri sular ve Dergil köyü önünden geçerek Kasrik boğazından sonra Dicle ırmağı ile birleşir (Siirt İl Yıllığı, 1967: 29; Siirt İl Yıllığı, 1995: 26; Siirt İl Yıllığı, 1998: 63). Garzan (Yanarsu) Çayı, Aydınlık dağlarının güney yamaçlarından doğar. Sason dağlarının güney yamaçlarından inen kollardan oluşur. Dar ve derin bir vadide akar. İlin kuzeyindeki yağışlı bölgenin sularını topladığından yaz kış suyu boldur. Kaşüstü (Hendük) köyü yakınlarında Dicle ırmağıyla birleşir (Siirt İl Yıllığı, 1967: 29; Siirt İl Yıllığı, 1995: 26; Siirt İl Yıllığı, 1998: 63). Başur Çayı, Muş sancağında Mutki nahiyesinden çıkarak Rıdvan’a birleştikten sonra Fındık karyesinden bir buçuk saat aşağıda Dicle nehrine dökülür. Bitlis ilinin kuzeyinden çıkan bu suyun il hudutları içindeki uzunluğu 45 km’dir. Kezer çayı ile Başur köprüsünün 2 km güneyinde birleşir Kezer Çayı ise Bitlis ilinin doğusunda Güzeldere’den çıkar ve Kırkçeşme sularının birleşmesinden oluşur. Başur çayı ile birleştikten sonra Botan suyuna karışır birleşir