XIX. yüzyılın son çeyreğinde Siirt

XIX. yüzyılın son çeyreğinde Siirt gibi bir taşra kentinin imarında vakıfların katkısı yadsınamaz. Müslüman ahalinin dini vecibelerini ifa ettikleri birçok cami ve mescidin varlıklarını sürdürmesinde, ihtiyaca binaen sayılarının artmasında vakıfların önemli bir yeri vardır. Vakıflar ayrıca eğitim-öğretim faaliyetlerinin yürütüldüğü medreselere, halkın içme suyu ihtiyacını karşılayan çeşmelere, gelip giden yolcuların barınma ihtiyaçlarının karşılandığı hanlara ve hatta ölenlerin defnedildiği mezarlıklara dahi hayat vermiştir.
Çalışmamızın omurgasını teşkil eden evkaf defteri incelendiğinde cami, mescit, zaviye, medrese, çeşme, han ve mezarlıkların bakım ve onarımlarının yapılması, ihtiyaçlarının karşılanması maksadıyla arazilerin vakfedildiği görülecektir. Siirt ve havalisinde faaliyet gösteren vakıfların arazi sayısı ve ebadı bakımından en büyüğü Hacı Hüseyin Ağa vakfıdır. Hacı Hüseyin Ağa vakfının 3492 dönüm susuz tarla, 88 dönüm bahçe ve 286 dönüm bağ olmak üzere toplamda 3866 dönüm vakfedilmiş arazisi bulunmaktadır. Üryan Camii vakfının arazilerinin büyüklükleri belirtilmemiştir. Arazi büyüklüğü olarak en küçük olan vakıf ise 5 dönüm ile Şeyh Türki vakfıdır. Arazi sayısı bakımından 223 parça arazisi bulunan Hacı Hüseyin Ağa vakfı en fazla arazisi olan vakıftır. Arazi sayısı bakımından en küçüğü ise 1 adet vakıf arazisi bulunan Hamr Hanı vakfıdır. Siirt ve havalisindeki vakıfların toplamda 1323 parça arazisi bulunmaktadır. Vakıf arazilerinin en büyüğü 200 dönüm büyüklüğünde ve en küçükleri ise 1 dönüm büyüklüğündedir. Siirt ve havalisindeki bağ, bahçe, tarla, arsa ve harman yeri vasfındaki vakıf arazilerinin toplam büyüklüğü 8832 dönümdür. XIX. yüzyılın son çeyreğinde Siirt ve havalisindeki vakıf arazilerinin büyüklüğü toplumun vakfa verdiği değeri göstermesi bakımından önemlidir.
Siirt’teki vakıflar ve vakıf arazileri toplumun sosyal, kültürel ve ekonomik hayatına çok büyük katkılar sağlamıştır. Bu katkı şüphesiz iki taraflıdır. Yıllık kira bedelleriyle vakıf kurumlarına ekonomik katkı sağladığı gibi kiralayan insanların yetiştirdiği ürünler sayesinde geçimlerini sağlamasına da vesile olmuştur.